(1-қисм 2-қисм 3-қисм 4-қисм 5-қисм 6-қисм 7-қисм 8-қисм 9-қисм 10-қисм 11-қисм 12-қисм 13-қисм 14-қисм 15-қисм 16-қисм 17-қисм 18-қисм 19-қисм 20-қисм 21-қисм 22-қисм 23-қисм 24-қисм)
Мутолаа
Аёлларни аёллар ҳам эзади
Кечқурун сайрдан қайтибоқ Ҳабибанинг олдига борган Фазилат йиғлаганча гапирарди:
– Йўқ-йўқ. Дорилар ёрдам бермайди. Мен баттар бўляпман. Борган сари аҳмоқлашяпман.
Ҳабиба хоним шошиб сўради:
– Яна нима бўлди?
– Яна нима бўлиши керак? Мен яхшигина издан чиқиб кетдим, шекилли. Бугун қандай жиннилик қилдим десам, ишонасан? Ҳеч қачон хотинидан қизғанмаганим ҳолда, хотинининг дугонасидан шу қадар рашк қилдимки, кечгача ўзимга келолмадим. Худойим! Тушунолмаяпман, иродам нега бундай заифлашиб кетди?.. Йўқ... Эртага бошқа шифокорга бораман.
Ҳабиба хоним нимадир демоқчи бўлар, лекин тушунтиролмасди.
– Бир нарса айтаман, лекин жаҳлинг чиқмасин.
Фазилат қўли билан кўзёшларини артиб, Ҳабибага юзланди:
– Айт. Фақат қоронғу дунёмни ёритадиган нарса бўлсин.
– Ёритадими, қоронғу қиладими, билмайман. Бугун Али телефон қилди.
Алининг исмини эшитиб, курсига ўтирган Фазилат сўради:
– Нега?
– “Менга қўнғироқ қилсин”, деди.
– Мен?.. Мен унга қўнғироқ қиларканманми? Бошимга нима келган бўлса, сабабчиси у. “Сенинг ғуруринг йўқ. Бўлганида, бориб, хоҳлаганингни топардинг”, деди. Агар шундай демаганида, мен бу кўйга тушмаган бўлардим. Уни ҳеч қачон кечирмайман. Телефон қилишим керак эмиш. Эҳтимол, ажримга берган, шунинг учун сўрагандир.
– Менга бундай туюлмади. У сени соғинганга ўхшайди.
– Қўйсанг-чи! Агар Али мени зарра қадар соғинадиган инсон бўлганида эди, буларни айтмасди. У қалбимни жароҳатлади, қалбимни. Мени ёлғиз қолдирди. Бир қайнона ўғлига: “Бундай қилма, ўғлим, хотинингнинг дилини оғритма. Шайтон сенинг хатойинг билан хотинингни алдаб қўяди”, деганди. Мени ҳам шайтон Алининг хатоси билан алдади... Али мени мақтаганида кўкларга кўтарарди, кейин бирдан ерга урди. Шаънимни, ғуруримни топтади. Унга қайта-қайта: “Шаънимни-ку бузолмайсан, лекин қалбимнинг номусини йўқ қилишингдан қўрқаман”, деб айтдим.
Шу жойга етганда йиғиси ўкирикка айланди:
– Қара, охири бузилди. Қалбимнинг шаънини бузди...
Ҳабиба хоним унинг гапини бўлди:
– Қалбнинг ҳам номуси бўларканми? Маълумки, номус, иффат, қадр-қиммат маънавий тушунчалардир. Бирор аъзога тегишли бўлиши мумкин эмас. Лекин қалб бузилиши десанг, буни тушунаман. Чунки қалбнинг бузилиши ор-номус, ҳаё, шараф ва қадр-қимматга зарар етказиши мумкин.
– Сен ҳақсан. Лекин бу менинг шахсий фикрим ва бу гап фақат шахсимга тегишли. Менимча, Али қалбимнинг шаънини бузди. Мени кулгили, аянчли вазиятларга солди. Мен кимманки ва танимаганим у бегона аёл кимки, бировнинг эрини бир бегона қиздан рашк қиладиган даражада йўлдан озсам? Агар Али ажрашмоқчи бўлса, тўғрилик билан айрилиши мумкин эди. Қадр-қимматим, ғурурим, қалбимни ўйин қилмасдан кетиши мумкин эди. “Бирга яшашимизни хоҳлардим. Лекин бу менинг қўлимда эмас. Сени энди севолмайман”, дейиши мумкин эди. Йўқ, бундай қилмади. Ва бунинг таъсири ҳали ҳам давом этмоқда. Унга телефон қил. Овозиниям эшитишни ҳоҳламайман. Нима гапи бўлса, сенга айтсин. Хоҳласа, қизини ҳам олиб кетсин. Зотан, кўзим ҳеч нарсани кўрмайдиган бўлди.
Кейин жон талвасасида қичқирди:
– Йўқ! Йўқ! Мен алжираяпман. Бошқа эркакни ёхуд аёлни деб фарзандларини кўчага ташлаб кетаётган ота-оналарнинг устидан кулиб, энди ўзим шундай қиляпманми? Аллоҳим! Мен... Мен жинни бўляпман. Раббим, Ўзинг... Ўзинг сабр бер...
Бирдан Фазилат хоним жим бўлиб қолди. Ҳабиба хоним унинг ҳушидан кетганини англади. Нима қилишни билмай бирпас гангиб турди. Дарҳол қўнғироқ қилиш кераклигини ўйлади. Бирдан Ойшагул билан Нурни кўриб:
– Фазилатнинг аҳволи ёмон. Қўнғироқ қилишимиз керак. Шифокорга олиб бориш шарт! – деди.
Онасини қучоқлаб ўтирган Нур қаергадир қўнғироқ қилди:
– Онам ҳушидан кетиб қолди. Уни шифокорга олиб боринг, илтимос!
Кўп ўтмай, Фазилат кўзларини очди, лекин танаси ҳаракатсиз эди. Қизига карахт ҳолда термулди. Кейин Ҳабиба хонимдан сўради:
– Мен... бу аҳволга қандай тушдим, Ҳабиба? Назаримда, асабларим чарчаган, бармоғимни ҳам қимирлата олмаяпман...
– Сабр қил, азизим. Ҳаммаси ўтиб кетади. Сен кучли, иродали аёлсан. Буларни енгиб кетасан.
Эшик қўнғироғи жиринглади, Нур бориб очди.
– Онажон, келишди. Улар сизни шифокорга олиб боришади.
Ҳабиба хоним келганлар кимлигини тушунтирарди:
– Сен ҳушингдан кетганингда телефон қилгандик. Бўлақол, тайёрланайлик, шифокорга борамиз.
Бирдан қаршиларида Инжу хонимни кўриб ҳайрон қолишди.
– Вой! Сиз қаердан эшитдингиз?
– Нур телефон қилди, дарров етиб келдик, – деди аёл. – Маликбей ташқарида кутяпти. Қани, чиқақолайлик.
Фазилатнинг кайфияти тушди. Ҳабиба хоним раҳмат айтди.
– Ундай бўлса, машинада кутиб туринг. Мен Фазилатни олиб бораман.
– Майли, мен Нурни олиб тушаман.
Улар кетишганидан кейин Ҳабиба хоним минғирлай бошлади:
– Кўрдингми, зумрашанинг нима қилганини? Отасига қўнғироқ қилади деб ўйлагандим, Маликбейга қилибди. Энди бормасликнинг иложи йўқ.
Фазилат аранг гапирарди.
– Отасидан ота меҳрини кўролмагач, болаям бу меҳрни бошқалардан излайди. Энг самимий эътиборни ундан кўряпти...
Ойшагул ҳам хавотирга тушган ва буни сездирмасликка ҳаракат қиларди.
– Мен ҳеч қачон бундай воқеани кўрмаганман. На Юсуфни севган Зулайҳо, на Лайлони севган Мажнун бундай ҳолатга тушмаган. Сиз улардан кўра кўпроқ севасизми?
Фазилат кийинаётиб жавоб берди:
– Уларда ички кураш йўқ эди. Мен бир вақтнинг ўзида иккита юкни тортяпман. Муҳаббатимдан кўра кўпроқ тушган вазиятим мени тамом қиляпти, лекин сен буни билмайсан. Аммо асло ва асло Маликбей билан унинг хотинига билдириб қўйманг. Йўқса, ўша пайтда, ўшанда...
– Нима бўлади ўшанда?
– Билмайман. Ҳар ҳолда, ўшанда буткул ақлдан озсам керак, деб ўйлайман.
Бир қўлидан Ҳабиба хоним, бир қўлидан Ойшагул ушлаб олганча Фазилатни машинага ўтқазишди.
Малик афсусланиб гапирди.
– Тезроқ тузалиб кетинг, янга. Кошки, ўрнингизга мен касал бўлсам. Қанчалик хафа бўлганимни билмайсиз.
– Раҳмат. Аллоҳ сиздан рози бўлсин.
– Қайси касалхонага боришимиз керак?
Ҳабиба хоним жавоб берарди:
– Менинг бир доктор ўртоғим бор. Биринчи унинг олдига борайлик.
Маликбей газни босиб, тезда катта кўчага чиқди. Тинмасдан гапириб борарди:
– Али, Али айбдор бунга. Янгам ҳақли. Улар бир-бирларини Фарҳоду Шириндек севишарди. Кучли муҳаббатдан кейинги бундай хиёнат янгамга оғирлик қилди.
Фазилат Маликка кўз қири билан қарар, фақат йиғларди.
– Шундай эмасми, янга?
– Шундай...
– Лекин мен Алини нима қилиш кераклигини биламан.
– Унга мен ҳақимда гапирмасликни айтганман-ку...
– Сиз ҳақингизда унга ҳеч нарса демайман.
Нур орқа ўриндиқда ўтирган еридан туриб, Маликбейнинг қулоғига нимадир деди-да, яна жойига ўтирди. Фазилат унинг нима деганига қизиқар, лекин сўрай олмасди.
Ярим соатдан кейин доктор Ойша хоним Фазилатни текшираётган эди.
– Нима бўлди, қандайдир қийинчиликни бошдан ўтказдингизми? Ёки бирор руҳий зарба олдингизми?
Ҳабиба хоним ва Ойшагул бир-бирларига қарашди. Ойшагул жавоб берди:
– Опам уч ойдан бери ҳар куни руҳий изтиробда.
Нур давом этди:
– Ойим отамни жуда яхши кўргани учун у билан ажрашганига чидай олмади. Тўлиқ текширувдан сўнг шифокор ўз фикрини билдирди:
– Асаби қаттиқ таранглашган. Депрессияга тушган. Зудлик билан касалхонага ётқизишимиз керак. Вазият жиддий.
Фазилат эътироз билдирди:
– Йўқ! Болам менсиз қололмайди. Мен уни ташлаб кетолмайман.
Нур ўтирган жойидан сакраб туриб суҳбатга аралашди:
– Ҳа, онам менсиз қолиши мумкин эмас.
Отасининг эътиборсизлигидан кейин онаси ҳам шундай бўлиб қолишидан қўрққан Нурнинг қалб ярасига бу сўз малҳам бўлди.
Фазилат бошини курсига суяб жавоб берди:
– Хавотир олма, болам. Қанчалик инсонийликдан чиқмайин, қайтиб келиб сени яна топиб оламан.
Парда ортидан бу суҳбатларни эшитган Малик Нурга гапирди:
– Нур! Сен бу ёққа кел-чи. Онангни хафа қиляпсан.
Дарҳол ўрнидан турган қизалоқ парда ортига ўтди:
– Малик амаки, мен онамни хафа қилмайман. У менсиз қололмайди.
Қўлларини бирлаштириб олиб, кўзлари ёшга тўлган ҳолда давом этди:
– Мен ҳам усиз қололмайман, Малик амаки.
Фазилат ниҳоят касалхонада ётишга рози бўлди:
– Майли, фақат бир ҳафтагина қоламан. Нурга ким қарайди?
Ҳабиба хоним, Ойшагул ва Инжу ҳар учаласи бирдан айни жавобни бердилар:
– Мен қарайман, сен хавотир олма.
Маликбей ҳам парданинг нариги томонидан гапирарди:
– Йўқ, мен отасининг вакили ҳисобланаман. Уни уйга олиб кетаман. Менинг яна битта қизим бўлади...
Нур елкасини қисди:
– Майли, Малик амаки. Отам барибир мени яхши кўрмайди, сиз менинг отам бўласиз.
Фазилат хоним бу суҳбатларни эшитиб, терга тушиб кетди, паст овозда Ойшагулнинг қулоғига пичирлади:
– Бу бола нималар деяпти, уни ёнингизга чақиринг, илтимос.
Ойшагул табассум билан жавоб берди:
– Ёмонми? Бола онаси учун замин тайёрлаяпти. Яхшиликсевар қизча.
Фазилат унга жаҳл билан қараш билан кифояланди...
Кечки пайт касалхонага жойлаштирилган Фазилатга Ойшагул ҳамроҳ бўлиб қолди. Тинчлантирувчи укол қилган шифокор беморнинг тез орада ўзига келишини билдирган эди.
Фазилат эртаси куни Ойшагулга ўйчан тикилиб:
– Мен ҳақимдаги фикрларингни билсам, хотиржам бўлардим, – деди.
Қиз ўқиётган китобини ёпиб, Фазилатга қаради:
– Ҳозирча хаёлимга ҳеч нарса келмаяпти. Мен фикрлаш учун очиқ бўлган барча йўлларни ёпдим. Келинг, шу китобни ўқиб чиқай, кейин айтаман.
– Қанақа китоб?
– Фрейднинг инсон руҳияти ҳақидаги китоби.
– Бу китоб билан мени ўрганолмайсан. Бекорга овора бўлма.
– Нима сабабдан?
– Фрейд бошимдан кечирганларни яшамади-ку, мени қандай қилиб таърифлайди?
Ойшагул маъноли сўзлашда давом этди:
– Яшаган тақдирида ҳам сизни ўрганолмасди. Қаранг, ҳатто ўзингиз ўзингизни таний олмаяпсиз. Нима қилиб бўлмасин, бирор йўлини топаман, деб ўйлаяпман. Кеча сиздан қаттиқ қўрқдим. Маликбейнинг балконда осилган кўйлагига соатлаб тикилиб ўтирдингиз.
Фазилат бошини эгиб, минғирлади:
– Демак, сездинг. Мени уялтирма, Ойшагулим. Уялаётганимнинг ўзи менга етарли. Лекин ўзимни бу севгига беҳуда қурбон қилмайман. Эътиқодимга зид иш тутмайман.
Хона эшиги тақиллади. Ойшагул “Киринг!” деди. Эшик очилиб, Маликбей билан Инжу кўринди. Фазилат дарров каравотга ўтирди ва ўзини тартибга келтирди. Маликбейнинг кўзига қарамасликка қанчалик уринмасин, баъзида беихтиёр нигоҳлари учрашиб қоларди. Аёл ҳар сафар ўзини юрагидан ўқ егандек ҳис қиларди.
– Қалайсиз, янга, ўзгариш борми? – сўради ҳеч гапдан бехабар Малик.
– Худога шукур. Анча яхшиман.
– Худо ҳаққи, тортинманг. Агар бирор илтимосингиз бўлса, бемалол айтинг.
– Раҳмат, муолажа қилишяпти. Овқатлари ҳам жуда яхши, камчилик йўқ.
Кейинроқ Фазилатнинг ота-онаси келишди.
– Болам, нега бундай аҳволга тушдинг? Битта ажрашган сенмисан? – қучоқлаганча сўради онаси.
Отаси Ҳасанбейнинг эса жаҳли чиқарди:
– Менинг қизимни у шундай кўйга солди! Унга қизини кўрсатмайман. Бола соғинчи нима эканини билсин!
Бирдан Фазилатнинг хаёлига қизи келди:
– Нур қаерда?
– Бизникида, – деди Инжу. – Қизим икковларига онам қараяпти. Эртага мактабдан кейин Нурни олиб келамиз.
Фазилат нигоҳини деразага қаратиб, сўради:
– Нима қиляпти бахтсиз болам?..
– Нима қилсин!.. Кечқурун отасига телефон қилди. “Онам сиз туфайли касал бўлиб қолди”, деди. Олдига келганга: “Онам менсиз яшолмайди”, деяпти. Шунчалик ғалати бўлиб қолганки, асти сўраманг.
– Жоним болам. Билса эди уни уч кун...
Ҳасанбей ғазабини жиловлаёлмай, яна бояги гапларини қайтарди:
– Унга Нурнинг юзини кўрсатмайман. Ақлини йиғиб олсин!
Фазилат каравотнинг қуйи қисмида ўтирган отасига қаради:
– Сиз ҳам худди золимлардек отасининг айбини боласига тўлаттирасизми? Шу тўғри ишми?
Ҳасанбей бошини қашиб жавоб берди:
– Тўғри айтяпсан, лекин мен ҳам нима қилай, қизим?.. Айтганча, бу йигит ким?
Фазилат Маликка кўз қири билан қараб жавоб берди:
– Алининг дўсти, ота.
Ҳасанбей ўрнидан туриб, унга юзланди:
– Дўстингнинг шундай қони айниган одамлигини билармидинг?
Малик хижолат тортди:
– Мен ҳам ҳайрон қолдим, амаки. Янгамни жудаям яхши кўрарди. Қандай ўзгариб қолганини билмайман. Одамзотнинг ҳоли шу-да. Балки бу ҳолатдан ўзи ҳам мамнун эмасдир?..
Бироздан кейин Маликбей билан хотини рухсат сўраб, кетишди. Фазилат кўз қири билан деразадан боғ томонга қараб турар, Маликни узоқдан кўргиси келарди. Бу Ойшагулнинг диққатидан четда қолмади. Ҳеч кимга билдирмасдан сўради:
– Опа, одамларнинг кўзлари эгаси хоҳламаган жойга қарайдими?
Фазилат унинг нима демоқчилигини англаб, пичирлади:
– Эгаси ҳайрон бўлса, кўзлар ҳам ҳайратланади, Ойшагул. Шунингдек, сен ўз кўзларингга буйруқ берки, ҳамманинг кўзини таъқиб этмасин.
Амина Шенликўғли
(давоми бор)
