(1-қисм 2-қисм 3-қисм 4-қисм 5-қисм)

Мутолаа

Аёлларни аёллар ҳам эзади

Фазилат хоним эртаси куни жомадонини олиб, уйдан чиқаётганида Алига нимадир ёзиб қолдиришни хоҳлади. Қалам тутган қўллари титрарди: “Ниҳоят, хоҳлаган нарсангизга эришдингиз. Мен кетяпман. Ажрим учун судга сиз ариза беринг. Биринчи суддаёқ ажримга рози бўламан. Хоҳласангиз, бирон йил алоҳида яшаб кўрайлик. Балки тузалиб, мендан кечирим сўрарсиз. Аммо узр сўрамасангиз, ёнингизга қайтмайман. Нурга келсак... Уни тез-тез кўриб туринг. Оталик меҳридан маҳрум қилманг. Отаси ёки онасидан меҳр кўрмай улғайган болалар худди бинафшага ўхшайди. Бўйнини ҳеч қачон тик тутолмайди. Бечорани мактабидан, дўстларидан ажратишга мажбур бўлдик. Агар ундаги бу бўшлиқни тўлдирмасак, тушкунликка тушиб қолади, илтимос, шуни унутманг. 

Моддий таъминот масаласига келсак, биламан, бу сизни қизиқтирмайди, лекин барибир айтаман. Уюшмадан бўшаб, хусусий болалар боғчасига ишга кираман. Агар сизга ишониб, ишимни ташламаганимда эди, ҳозир нафақа олаётган бўлардим... Мен машаққат чекиб оила боқдим. Сиз топган пулингизни фақат ўзингиз учун сарфладингиз. Энди яна моддий қийналишимни кўриб, пулингиз кўплиги билан мақтанасиз. Шу баҳона билан қизимни мендан олишга ҳаракат қиласиз. Ҳаммасини биламан. Менинг оила боқишим эвазига пул топдингиз, энди шу пулни ўзимга қарши ишлатасиз. Лекин мен курашаман… То тузалиб кетгунингизгача. 

Қизим ўз ихтиёри билан сизга бормас экан, уни ҳеч қачон, ҳеч қачон бермайман. Чунки норасида болам сизни мендек мушук билан бирга кечаси уч-тўртгача кута олмайди. Агар ҳақиқий ота бўлсангиз, кейин фикримни ўзгартираман. 

Турмуш қураётганимизда бир-биримизга ҳурмат ва инсоний муносабатда бўлган эдик, ажрашганимизда ҳам худди шундай ўлчовда қолишимизни хоҳлайман. 

Қаерда яшашга қарор қилганимдан сўнг келиб, нарсаларимни олиб кетаман. 

“Хайр, Али”, демайман. Бу жуда қимматли сўз. У қадрини билмаганларга ишлатилмайди. Фақатгина “Қутулганингиз билан табриклайман”, дейишим мумкин. 

Ҳақини охиратда олувчи Фазилат”. 

Хатни стол устига қўйган Фазилат йиғлаганча охирги бор меҳмонхонага қаради. Шу гиламни қандай иштиёқ билан сотиб олган эди... Хоналарни ясатишга, бахтли кунларида уйини Алига шинам кўрсатишга қанчалар ғайрат қилганди... Эрининг пайқашини истар, “Офарин, жуда чиройли бўлибди!” дейишини кутарди... Гўё хайрлашаётгандек ҳар тарафга, ҳамма жиҳозларга бир-бир қараб чиқди. 

Бу зангори кунларнинг билинсайди тугаши, 

Ким умид-ла кутарди бундайин келажакни... 

Зиналардан оғир қадамлар билан тушаётган Фазилат йиғлаётганини яширмоқчи бўлса-да, Нур онасининг кўзёшларини кўрган эди.

– Нега йиғлаяпсиз, онажон? Сизни яна хафа қилишдими? – деди. 

Қизига ёлғон гапиришни истамаганидан, аранг жавоб берди: 

– Хафа қилишди, болам. Улар ҳар доим онангга озор беришади... 

– Ким хафа қилди, онажон? 

– Кейин айтаман. Энди сўрама, болам. Жавоб беришга мажолим йўқ... 

Боққа чиққач, ўгирилиб яна уйига қаради. Дераза пардаси гўё “кетма” деётгандек туюлди. Бирдан қўшнилари билан хайрлашиб, вазиятни билдирмоқчи бўлди. Балки ёрдам беришар, балки Али билан гаплашиб, вазиятни тузатишга уринишар... Шу он Алининг аччиқ сўзларини эслади: “Онанг менга ёпишиб олган, болам. У мен билан ажрашмайди...” Кейин “Бу одам учун бировларни воситачи қилиш ғуруримга тўғри келмайди”, деди-да, фикридан воз кечди.

Ўқитувчилик даврида йиққан пулларига сотиб олган машинасининг эшигини очаётганда кўзи яна ўз қўли билан тиккан пардаларга тушди. Улар қимирларди. Эътибор бериб қараганди, парда ортида мушукни кўрди. Жонивор “мени ташлаб кетма”, дегандек деразани урар, тинмай миёвларди. Буни Нур ҳам кўрди, онасига ёлвора бошлади: “Кўрдингизми, Миша бизга қараяпти, биз билан кетмоқчи. Илтимос, уни ҳам олиб кетайлик”. 

Кейин ниманидир сезгандек атайлаб сўради: 

– Барибир кечқурун қайтиб келмаймиз-ку, она? Уни ҳам ўзимиз билан олсак, нима қилади? 

Фазилат хоним нима дейишини билмай каловланди: 

– Бугун... кейин ҳам... уйга қайтмаймиз. Сенга ҳаммасини айтиб бераман, болам. Мишани бўлса... олиб кетолмаймиз. Чунки мушук отангники, у сотиб олган. 

– Йўқ, она, уни сиз олгандингиз. 

– Лекин пулни отанг берганди.

– Майли, онажон, отамнинг пули бировники эмас-ку. Унинг пули бизнинг ҳам пулимиз. 

– Сен учун шундай, лекин энди мен учун бегонага, бошқа одамга айланди. Аслида, йиллар давомида бошқача бўлган отанг уч йил олдин мендан узоқлашган, бегоналашган. Биз ажрашяпмиз, лекин сен хафа бўлма. У доим отанг бўлиб қолади, болам... Бундан асло хавотир олма. 

* * * 

Фазилат уйдан чиққач, отасининг олдига боришни режа қилганди. Лекин онасининг гапи хаёлига келгач, тўхтаб қолди: “Агар эрингдан ажраладиган бўлсанг, отанг сени бу уйга ҳеч қачон киритмайди!” 

Соат пешин вақти кирганини кўрсатаётганида Фазилат машинасида кетар, лекин қаерга боришини билмасди. Эминонуга келганини Нурнинг овозидан англади. Қизалоқ янги масжид олдидаги каптарларни кўрсатарди: 

– Она! Она, бу қушларга қаранг. Ёнларига борайлик. Уларга дон бермоқчиман. Пулингиз борми? 

Машинасини бир ерга қўйиб, каптарларнинг олдига келишди. Тўсатдан Фазилатнинг хаёлига умуман пули йўқлиги келди. Карахт бўлиб қолди. Биринчи марта пулсизлик нима эканини ҳис қилган аёл умид билан сумкасини титкиларди. Лекин сариқ чақа ҳам тополмади. Шунда билагузуклари эсига келди. Худди хазина топиб олгандек севинганча қизининг қўлидан тутди: 

– Юр, заргарга билагузукларни сотамиз. Кейин яна келамиз. 

Битта билагузукни сотиб, ортга қайтишди. Қизалоқ қувонч билан қушларга дон сочар, гоҳида уларнинг хатти-ҳаракатидан қотиб-қотиб куларди. Нурга ўйчан қараб турган Фазилат хоним худди кўзлари билан достон ёзаётганга ўхшарди. 

– Каптарлар ёқдими? 

– Ҳа, она. Қаранг, дон талашиб югуришларини! 

Уларнинг нега бундай хурсандлигини биламан. 

– Нимадан экан? 

– Ота-оналари жанжал қилишмайди, шундан... 

Аёлнинг бутун вужудини чақмоқ ургандек бўлди. Боласи ўзини каптарлар билан қиёслаётган эди... Муаммога тезлик билан ечим топиш керак. Зотан, бунга қарор ҳам қилиб бўлган эди. 

Она-бола бир муддатдан сўнг машинага ўтиришди. Бу гал “Гулхона”даги ҳайвонот боғига келишди. Фазилат ўйланганча ҳайвонларни кўздан кечирарди. Улар айланиб, илондан тортиб маймунларгача томоша қилишди. 

Қизининг қувончи аёлга катта умид бахш этарди. Жирафанинг олдига келишганида Нур қаттиқ ҳайратланди: 

– Онажон, нега бу ҳайвоннинг бўйни бунчалик узун? 

– Худо шуни хоҳлаган, болам. У ҳар хил махлуқотни яратган, бўйни узун ё калта, ҳатто умуман йўқ... баъзилари бўйнини кийимига яшира оладиган... Аллоҳ минг бир хил, ҳисобига етиб бўлмайдиган даражада турли-туман жонзотларни яратган, болам. 

Нурга бу жавоб етарли бўлмади: 

– Бўйни узунлигига бирор сабаб борми? 

– Балки дарахт баргларини бемалол узиб олиши учундир... 

– Унда нега бошқа ҳайвонларнинг бўйни калта? 

– Улар ердаги ўтлардан ейиши учун. Агар уларнинг ҳаммаси баравар дарахтларнинг баргларини ейдиган бўлса, унда ўрмон қолмайди. Бири баланддаги, бошқаси пастдаги нарсаларни ейиши билан табиатнинг мувозанатига эришилади, болам. Буларни сал катта бўлсанг, тушунасан...

Амина Шенликўғли 

(давоми бор)