Жаҳон тарихида энг катта “муваффақият”га эришган террорчилик ҳаракатларидан бири қонли Октябрь инқилоби ҳисобланади. Бу террорчилик нафақат 70 йил Осиёнинг каттагина қисмини қонга ботириб, тараққиётдан ортда қолдирди, балки ҳозир ҳам истилочилик амбицияларига эга Россия режими учун мафкуравий ва маънавий-руҳий қувват бериб турибди.
AzonTVнинг «Фикрат» таҳлилий кўрсатувининг навбатдаги сонида рус терроризмининг илдизлари муҳокама қилинди. Дастур меҳмони, тарихчи Ихтиёр Эсонов томошабинларнинг саволларига жавоб бериб, жумладан, рус терроризмининг ғоявий отаси бўлган Сергей Нечаев ҳақида ҳам маълумот бериб ўтди.
- Рус инқилобининг тўғрироғи терроризмининг отаси Сергей Нечаевнинг фаолияти ҳақида хулоса чиқариш учун унинг “Инқилобчининг катехизиси” асарига кўз ташлаш кифоя. Нечаев шундай ёзади:
“Инқилобчи ўзини гўё ҳукм қилинган одамдек ҳис қилиши керак. Ўлимга тайёр одам бўлиши керак. Унинг ҳеч қандай манфаати, қизиқишлари, ҳис-туйғуси, бирон нарсага боғлиқлиги, бирор мол-мулкка эгалик ҳисси, ҳатто исми ҳам бўлмаслиги керак. Унинг бирдан-бир қизиқиши ва манфаати ва ягона ғояси, барча эҳтиросларини бир нарсага - инқилобга сарфлаши керак. Бутун ҳаётини инқилоб ишига бағишлаши лозим. У нафақат сўзда, балки амалда ҳам бутун борлиғи билан нафақат сўзда, балки амалда ҳам фуқаролик тартибидан, бутун зиёли табақалардан, барча жамоавий қонунлардан, барча умумбашарий тартиб ва қоунуниятлардан бутунлай алоқасини узган бўлиши керак. У бу дунёдаги тартибларнинг шафқатсиз душмани бўлмоғи лозим. У жамиятда яшар экан, уни йўқ қилиб ташлаш учунгина яшаши лозим. Инқилобчи барча қарашлар ва доктриналардан нафратланиши ва илм-фандан узилиши зарур. Бу нарсаларни у келажак авлодларга қолдириши керак. У фақат битта илмни ўрганиши керак. Яъни, бузиш ва янчиш ва йўқ қилиш илмини ўрганиши лозим. У фанларни фақат шунинг учунгина ўрганиши керак. Буларни фақат террор йўлида ишлатиши лозим. Шунинг учунгина у барҳаёт инсоният қонунларини ўрганмоғи лозим. У жамият ҳолатини, қонуниятларини, барча табақаларнинг кайфиятларини ўрганиши керак. Уларни ўрганишдан битта мақсад – тезроқ ва кучлироқ зарба бериб, бу ярамас тизимни йўқ қилиб ташлашдан иборат бўлиши лозим. У жамият фикридан нафратланиши керак. У жамият тартиблари, маънавий қиёфасидан нафратланади ва лаънатлайди. Унинг маънавий қиёфаси фақат инқилоб тантанаси учунгина шаклланиши керак. Унинг учун инқилобга халақит берадиган барча омиллар душман ва жиноятчидир. Инқилобчи жисмонан маҳв бўлишга маҳкум. Давлатга нисбатан шафқатсиз одам бўлиши керак. Давлат ва бутун онгли зиёли жамияти учун шафқатсиз душман бўлиши лозим. У ўзидан ҳам, улардан ҳам ҳеч қандай раҳм-шафқат кутмаслиги керак. Улар ўртасидаги доимий, очиқ ва махфий, келишувсиз уруш бўлади. Бу уруш ҳаёт-мамот уруши бўлади. Инқилобчи ҳар куни ўлимга тайёр бўлиши керак. У ўз руҳи ва танасини қийноқ ва азобларга ўргатиши керак”, деб ёзилган ушбу китобда.
Бу ҳақиқатан ҳам иблисона тезис. Рус террорчиларининг бутун ғояси йўқ қилиш, ўлдириш ва вайрон қилишга, жамиятнинг дабдаласини чиқаришга асосланган. Муаллиф рус терроризмининг ғоясини тузиб берган. Бунинг ғоялари олдида декабристлар “ҳолва” бўлиб қолади. Энг қизиғи, “ўртоқ” Ленин Нечаевни ўзининг устози деб ҳисоблаган. Уни энг буюк инқилобчи деб атаган. Унинг асарларини чиқариб тарқатинглар, деган. Ленин Нечаевдан илҳомланган. Ундан ҳайратланган. Нечаев иблисона кучга эга одам бўлган. Ўзи валади зино бўлган. Отаси дворян бўлган, онаси крепостной бўлган ва шу дворяндан никоҳсиз бола туққан. Кейин дорян уларни бошқа одамга сотиб юборган. Нечаевнинг кўзлари йўлбарсникидек ёниб турарди. Руҳий қуввати ҳам ўткир, гипноз қила оладиган одам эди. Сергей қамоққа тушиб қолган пайтида, қамоқхона бошлиғи келиб уни сўроқ қилаётганида ўрнидан туриб, унга тарсаки қўяди. Қамоқхона бошлиғи унинг иблисона кўзидаги даҳшатни кўриб, тиз чўкиб унга чўқинади.
Нечаев бир неча бор қамалади, қочади. У янги партия тузиб раҳбар бўлгиси келади. Инқилобнинг тепасида турмоқчи бўлади. Лекин кўпчилик уни яхши кўрмайди. Талабалар ҳам ёқтирмайди. Унинг навбатдаги деспот бўлишини билишади. Ундан бошқа ҳам истеъдодли одамлар кўп эди. Унда иблисона куч бор эди, холос. Ўша пайтларда мухолифат орасида “Петропавловск қамоқхонасида етарлича “ўтириб” чиқмаган одам раҳбар бўлолмайди”, деган догма бор эди. Нечаев бу талабга мос келиш учун бир афсона шакллантиради. 1869 йилда ўзи бир холасиникига бориб яшриниб юради, лекин “Нечаев қамалди” деган миш-миш тарқатади. Қаллоблик қилади. Ўз номини афсонавий қаҳрамонга айлантиради. Нечаев нигилист инқилобчи эди. Нигилист дегани, ўз ватани ва миллатини ёмон кўришни англатади.
Нечаев кейинчалик Европага қочиб кетади. Европада Чор ҳукумати ва императорга қарши бўлган мухолифат вакиллари кўп эди, жумладан, Михаил Бакунин ҳам бор эди. Бакунин Карл Маркснинг дўсти, шу билан бир вақтда унинг энг катта ғоявий рақиби, рус анархиясининг отаси эди.
Нечаев Бакуннни алдайди. Бакунин ҳам рус миллионерининг фарзанди бўлган. Уям Николай даврида Европага очган. Ҳамма инқилобларда қатнашган. Марксдан фарқли ўлароқ, Бакунин иш одами, амалиётчи эди. Ҳам ғоявий раҳнамо, ҳам амалиётчи эди. Уни ҳатто Польшадан тутиб келиб, император Николайга топширишганда у уришади, лекин мақтайди ҳам. “Европада ўзингни яхши тутибсан, баракалла, лекин сени лагерга жўнатаман”, дейди. Бакунин яна Европага қочади.
Михаил Бакунин Нечаевни кўриб, ўзига керакли одамни топиб олганидан қувонади. Чунки Бакунин “Россияда инқилоб қилса бўлади” деса Карл Маркс, “бу мумкин эмас, ёввойи Россия қандай қўзғалади, ҳали унинг онги уйғонмаган” деганди.
Бакунин Нечаевни кўриб қувониб кетади. Мана гапимнинг исботига мисол, дейди. Нечаев Бакунинни алдаб, аврайди, “мен Рус инқилобий қўмитасини тузганман, инқилобга тайёр, бизга сизнинг тажрибангиз ва пул керак, дейди. Бакунин уни Александр Герцен билан таништириб қўяди. Ўша пайтларда инқилобчилар учун Бахметьев фонди (жамғармаси) бор эди. Уни Герцен ва Николай Огарёвлар ҳамкорликда бошқаришарди. Нечаев шу фонддан пул олмоқчи бўлади. Герцен уни бир кўришда ёқтирмайди. Лекин Нечаев барибир 10 000 Швейцария франки олиб, ишлатиб юборади, дейди тарихчи Ихтиёр Эсонов.
Нечаев умирининг охирида Иванов исмли бир талабанинг гапи ёқмагани учун уни бўғиб ўлдиради ва қамалади. Фёдор Достоевский “Иблислар” романини ёзишда шу воқеадан илҳомланиб ёзган, дейишади.
Нечаев қамоқда қорни сув олиб, бунинг устига цинга билан оғригани учун вазияти оғирлашиб, вафот этди.
Сергей Нечаев гарчи амалий бирор муваффақиятга эришмаган бўлсада, Октябр инқилоби ва СССР дек тоталитар тузум пайдо бўлишига сабаб бўлган террорнинг ғоявий асосларини мерос қолдириб кетди. Ундан кейин ҳокимиятни эгаллаган социалист ва коммунистлар айнан Нечаевнинг ижодий меросидан илҳомланиб, адолатсиз, қонхўр ва шафқатсиз сиёсий тузумни ўрнатишга муваффақ бўлишди.
