(Давоми, Боши мана бу ерда)

Жиҳодда муҳим бўлган уруш ва тинчлик қоидалари

Шубҳасизки, ушбу масала баёни – ислом ерларининг энг муқаддасларидан бири бўлган заминда тарқашида давом этаётган адолатсизлик, ёвузликлар муолажаси қаршисида эътиборни тортишда ёлғончилар макри, сохтакорлар алдови асосланадиган энг муҳим масалалардан биридир.

Сифати балони мураккаблаштирадиган, тинчликни узоқлаштирадиган миқдорга муносиб даражада бу ҳодисаларни қисқартириб келтирамиз.

Биринчидан, олам тинчлиги бу – ислом шариати ва аҳкомлари айланадиган меҳвардир. Бунга очиқ далолат қиладиган оятлардан: “Эй иймон келтирганлар! Тинчликка тўлиғича киринг. Ва шайтоннинг изидан эргашманг. Албатта, у сизга очиқ душмандир”. (Бақара, 208).

Зеро, тинчлик фақатгина адолат қўрғонидагина мавжуд бўлади ва ўсиб ривожланади. Бу мантиққа тўғри келадиган, тарих гувоҳ бўлган, барча инсонлар билиб тан оладиган ҳақиқатлардир. Шунинг учун, ислом динининг адолатга, унинг асосларини мустаҳкамлашга бўлган эътибори тинчликка, унинг ҳудудларини кенгайтиришга бўлган эътиборига тенг бўлган. Балки, иккинчиси бўлмиш тинчликка етишга интилганда авввалгиси бўлмиш адолатга риоя қилиш йўл сифатида лозим бўлади.

Адолат асосларини мустаҳкамлашга ҳаракат қилиш зулм тўсиқларини парчалаш билангина бўлади. Мана шу жиҳатдан жиҳод зарур ва муҳимдир. У шундай умидки, қуриш ва тиклашда, тўсиқ ва тўғаноқларни синдиришда ундан бошқа чора йўқ. Шундай бўлса, тинчлик ва адолат ўртасида доимий тўғри ва тескари ўзаро боғлиқлик бор. Яъни, адолат салтанати қанча кенгайса тинчлик ҳудуди ҳам у билан бирга кенгаяди. Адолат салтанати қанча қисқариб, ўрнига жабру зулм майдонлари кенгайса, тинчлик майдонлари қисқариб ўрнига тартибсизлар учун йўл очилади.

Шунингдек, тинчликка, адолатга бўлган соғлом даъват ва адолат асосларини мустаҳкамлаш учун холис амал заруратини келтириб чиқаради. Кимки тинчликка чақирса-ю адолат мезонларини оёқости қилиб ундан юз ўгирган бўлса, ҳақиқий тинчлик даъвосида ёлғончидир. У одамларни курашмаган, тўсқинлик қилмаган ҳолда, айбламай зулм ва зўравонлигига бўйсунишларини ният қилувчидир. Мана шу жойда барча билиши лозимки, исломий жиҳод адолат мезонларини ўрнатиш рад қилинган жойдагина йўлга қўйилади. Адолатнинг муқаддаслиги тинчлик учун ягона йўл эканидадир. У тинчликни сақлайдиган, қўриқлайдиган ягона қўрғондир.

Иккинчидан, албатта мусулмонлар ва бошқалар ўртасида содир бўлиши мумкин бўлган ҳар қандай уруш ҳолатини йўлга қўйиш (жоиз бўлиши) ягона мақсад учун бўлади: ортидан тинчлик таъминлаши учун адолатнинг қарор топишидир. Бу ҳар қандай вазиятда ҳам иккита кўринишдан бирида бўлади:

Биринчи ҳолат, мусулмонлар ерини эгаллаш ёки моддий ҳақларини зўравонлик ила тортиб олишдан бошқа ҳолатларда мусулмонлар ва бошқалар ўртасида уруш ҳолати вужудга келади. Маълумки, баъзида уруш ва жанг учун бундан бошқа сабаблар ҳам чиқиб туради. Бундай ҳолатда мусулмонлар раҳбари барча учун адолатни таъминлайдиган яхшиликни нимада деб билса, шу билан ҳукм чиқариши вожиб бўлади. Ўша ҳукмга биноан, раҳбар маълум шартлар билан мусулмонлар ва уларнинг хусуматчилари ўртасида, агар шунда яхшилик бор деб билса, сулҳ тузишга ҳақлидир. Шартларнинг муҳимлари:

Биринчидан, ушбу сулҳга ўхшаш аҳдномага турли шаҳар ва юртлар бошқарувига алоқаси бўлган ва ишнинг нозиклиги эътиборидан барча мусулмонларга ягона раҳбар бўлган киши бош бўлиши керак. Агар ҳозиргига ўхшаб мусулмонларнинг ягона раҳбари бўлмаса, барча мусулмон ҳокимлар ва йўлбошчилар иттифоқи билан бўлиши вожибдир. Бунинг очиқ далили Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам илк бор ислом давлатининг асосларини тузган васиқаларида келган сўзларидир: Мўминларнинг сулҳи биттадир. Аллоҳ йўлидаги жангда бир мўмин бошқа мўминсиз сулҳ тузмайди. Магар ўрталарида адолат ва тенгликка кўра тузади.

Иккинчидан, бу сулҳнинг ортидан омма мусулмонларга ёки мусулмонлар ҳимоясига кирганларга нисбатан адоват пайдо бўлмаслиги керак. Бу шартнинг очиқ далили – Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга мусулмонлар билан аҳдга киришган Хузоа қабиласига мушриклар суиқасдининг хабари етган вақтда Ҳудайбияда мушриклар билан тузилган сулҳ аҳдномасини бузганларидир. Мусулмон имомлар ва мазҳабларда ушбу икки шартга бирор хилоф қилинганини билмаймиз. Ваҳоланки, имомлар ҳолат шундай бўлса доимий сулҳ тузиш жоизми ёки муайян муддатга чегаралаб, муваққат қилиш лозимми, деб ихтилоф қилишган. Биз доимий сулҳ тузишни ман қиладиган нарса бор деб ўйламаймиз, чунки тепада изоҳлаганимизга биноан, мусулмонлар ва бошқалар ўртасида, балки барча инсонлар ўртасида бўладиган алоқалардаги тинчлик уларнинг эътиқодлари ва жамоаларининг турлича бўлиши устига қурилгандир. Бу асл қоидадир. Лекин шу шарт биланки, бу сулҳ мусумонларга Аллоҳ  юклаган вазифаларни бажаришга имкон берадиган асосга кўра тайёрланиши керак. Бу вазифалар Аллоҳга чақириш, ҳеч қандай зўрлик ва тазйиқсиз ислом ҳақиқатларини одамларга кўрсатишдир. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Мадинаи мунавварага ҳижрат қилишлари ортидан Мадина атрофида яшовчи яҳудий ва мусулмонлар ўртасида тузган аҳдномалари шу ҳукмни тадбиқ этишга мисол бўлади. У пайтлар яҳудийлар бирор ер ва ҳақни тортиб олмаган эди. Ибн Қайюм раҳимаҳуллоҳ айтганларидек, Мадина атрофларида яшардилар. Мадина аҳли билан ёмон қўшничилик қилардилар ва бу тез-тез ораларидаги фитна ва жангларга сабаб бўларди. Саййидимиз Муҳаммад мустафо соллаллоҳу алайҳи васаллам пайғамбарликлари бошлангандан кейин ер юзидаги илк исломий давлат учун дастур бўлган васиқага асосан улар билан сулҳ аҳдини тузган эдилар.

Яна, Ҳудайбияда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни мусулмонлар билан бирга Маккага киришларидан мушриклар тўсган пайтда Қурайш мушриклари ва мусулмонлар ўртасида у Зот тузган сулҳлари ҳам шу ҳукмни тадбиқ этишга мисолдир. Маълумки, Қурайш ўша пайтлар дорул-ҳарб бўлган Маккада яшарди. Мушриклар ўшанда ҳали Мадина ҳудудидан чиқмаган дорул-исломнинг бирор нарсасини тортиб олмаган эди.

Бир сўз билан айтсак, бундай ҳолатда сулҳ тузиш раҳбарият ҳукмларидан биридир. Агар мусулмонлар раҳбари омма мусулмонлар маслаҳатини шу нарсада деб билса шунга ҳукм қилади. Кейинги келган раҳбар бу сулҳни ўзи билган сабабига мувофиқ, қолдириш ёки бекор қилишга ҳақи бор. Аввал айтганимиздек, бу масалада мусулмонлар ўртасида хилоф борлигини билмаймиз. Бу мусулмонлар наздида қуйидаги оятлардан тушунилган маънодир: “Агар улар тинчликка мойил бўлсалар, сен ҳам мойил бўл. Ва Аллоҳга таваккул қил”. (Анфол, 61).

Яъни, сулҳ ҳукми қаршимизда турган аввалги ҳолатга боғлиқдир. У ҳам бўлса рақиб тараф мусулмонлардан бирор ҳақни ёки ерни тортиб олмаган бўлиши керак.

Иккинчи ҳолат, фақиҳлар таъбирича душманлар дорул-исломга тажовуз қилсалар ва уни ёки унинг бир бўлагини зўравонлик билан эгаллаб олсалар, мусулмон уламолар иттифоқига қўра, бундай ҳолатда имкони бўлган ҳар қандай йўл билан уларнинг зўравонлигини қайтариш учун кўтарилиш, бел боғлаш мусулмонларга вожиб бўлади. 

Бунда давлатни қоим қиладиган авло даражани таъминлаш доирасида уруш қилиш ҳаммага, эркагу аёл, ҳарбий-у шаҳарликка фарзи айн бўлади, жумҳур иттифоқ қилган масалага қарасак ҳам ёки фарзи кифоядир деб айтилган фикрни қувватласак ҳам ҳукм тенг бўлади. Баъзилар зўравонликни қайтаришга имкони бўлган кишилар урушни қоим қилса бошқалардан ҳам масъулият соқит бўлади дейишган. Ҳар қандай ҳолда ҳам иттифоқ қилинган масала шуки, ҳоким ёки фуқаро бўлсин ҳар қандай кўринишдаги айни собит бўлган ҳақларни тортиб олишга аралашишларга рухсат беришлари мусулмонларга жоиз эмас. Барча имконият билан тортиб олинган ерларни эгаларига қайтариш ва зўравонликни тўхтатишга амал қилишлари муқаррардир.

(Давоми бор).

Таржимон: Суннатуллоҳ Абдулбосит.