Нигер, расман Нигер Республикаси, Ғарбий Африкадаги уммонга чиқа олмайдиган давлат. У шимоли-шарқда Ливия, шарқда Чад, жанубда Нигерия, жануби-ғарбда Бенин ва Буркина-Фасо, ғарбда Мали ва шимоли-ғарбда Жазоир билан чегарадош унитар давлатдир. У деярли 1,267,000 км2 майдонни эгаллайди, бу Ғарбий Африкада Чаддан кейин денгизга чиқиш имкониятига эга бўлмаган иккинчи катта давлатдир. Ҳудудининг 80% дан ортиғи Саҳрои Кабирда жойлашган. Аҳолиси 26 492 272 киши. Унинг 25 миллионга яқин мусулмон аҳолиси асосан мамлакат жануби ва ғарбидаги туманларда яшайди. Пойтахт Ниамей Нигернинг жануби-ғарбий бурчагида жойлашган.
Кам ривожланган давлатлар гуруҳига киритилган. Мамлакатнинг баъзи чўл бўлмаган ҳудудлари вақти-вақти билан қурғоқчилик ва чўлланишга дучор бўлади. Иқтисодиёт тирикчилик учун мўлжалланган қишлоқ хўжалигига асосланган бўлиб, унумдорроқ жанубдаги қишлоқ хўжалигининг бир қисми ва хомашё экспорти, шу жумладан уран рудаси экспорт қилинади. У денгизга чиқа олмаганлиги, чўл рельефи, аҳолининг тез кўпайиши туфайли ривожланиш муаммоларига дуч келмоқда.
Жамият муайян этник гуруҳлар ва минтақаларнинг мустақил тарихидан келиб чиққан хилма-хилликни, уларнинг бир давлатда яшаш даврини акс эттиради. Тарихий жиҳатдан Нигер баъзи давлатларга қарам бўлган. Мустақилликка эришгандан бери нигерияликлар 5 та конституция ва 3 та ҳарбий ҳукмронлик даврида яшади. 2010 йилдаги ҳарбий тўнтаришдан сўнг Нигер демократик, кўп партияли давлатга айланди. Аҳолининг асосий қисми қишлоқ жойларда яшайди.
Нигериянинг янги тарихи
Иккинчи жаҳон уруши даврида, материк Франция фашистлар Германияси томонидан босиб олинган даврда Шарл де Голл Браззавил декларациясини эълон қилиб, Франция мустамлака империяси ўрнига урушдан кейинги, унчалик марказлашмаган Франция иттифоқи ташкил этилишини эълон қилди. 1946 йилдан 1958 йилгача мавжуд бўлган Франция иттифоқи колониялар аҳолисига ҳокимиятни марказсизлаштириш ва маҳаллий маслаҳат йиғилишларининг сиёсий ҳаётида чекланган иштироки бўлган француз фуқаролигини берди. Айнан шу даврда Нигер прогрессив партияси собиқ ўқитувчи Ҳамани Диори ва Жибо Бакари бошчилигидаги Африканинг сўл қанот Социалистик Ҳаракати-Саваба (МSА) бошчилигида тузилди. 1956 йил 23 июлда «Денгиз чегараларини ислоҳ қилиш тўғрисида»ги қонун қабул қилингандан сўнг ва 1958 йил 4 декабрда Франция Бешинчи Республикаси ташкил этилгандан сўнг, Нигер Франция ҳамжамиятига кирувчи автоном давлатга айланди. 1958 йил 18 декабрда Ҳамани Диори бошчилигида Нигер автоном республикаси расман ташкил топди. МSА 1959 йилда французларга қарши позицияси учун тақиқланган. 1960 йил 11 июлда Нигер француз ҳамжамиятини тарк этишга қарор қилди ва 1960 йил 3 августда маҳаллий вақт билан ярим тунда тўлиқ мустақилликка эришди; Шундай қилиб, Диори мамлакатнинг биринчи президенти бўлди.
Иқлими
Чўл зонаси билан иссиқроқ ва қуруқроқ иқлим баъзи ҳудудларда тез-тез ёнғинларга олиб келади. Жануби Нигер дарёси ҳавзасининг чеккаларида тропик иқлимга эга. Рельефи асосан чўл текисликлари ва қумтепалардан иборат бўлиб, жанубда текис ва айланма саванналар, шимолда тепаликлар жойлашган.
Халқаро муносабатлари
Нигер мўътадил ташқи сиёсат олиб боради ва Ғарб ва ислом дунёси, шунингдек, блокларга қўшилмаган бетараф давлатлар билан дўстона муносабатларни давом эттирмоқда. У Бирлашган Миллатлар Ташкилоти ва унинг йирик ихтисослашган ташкилотларига аъзо ва 1980-81 йилларда БМТ Хавфсизлик Кенгашида ишлаган. Нигер собиқ мустамлакачи Франция билан алоҳида алоқада ва Ғарбий Африкадаги қўшнилари билан яқин муносабатларга эга.
Мустамлака давридан мерос бўлиб қолган ва хусусан Нигер дарёсидаги Лете ороли билан боғлиқ бўлган Бенин билан чегара низоси 2005 йилда Халқаро Суд томонидан Нигер фойдасига ҳал қилинган.
Нигер қуролли кучлари
Нигер Қуролли Кучлари - Олий қўмондон сифатида Президент бошчилигидаги Нигернинг ҳарбий ва ҳарбийлаштирилган кучлари. Улар Нигер армияси, Нигер ҳаво кучлари ва Миллий жандармерия ва Миллий гвардия каби ёрдамчи қисмлардан иборат. Миллий жандармерия ва Миллий гвардия ҳарбий услубда ўқитилган ва уруш пайтида баъзи ҳарбий вазифаларни бажарсада, тинчлик даврида уларнинг вазифалари асосан полицияникидек ҳисобланади.
Қуролли кучлар тахминан 12,900 нафар шахсий таркибдан иборат бўлиб, улар орасида 3,700 жандарм, 3,200 миллий гвардия, 300 ҳаво кучлари ва 6000 ҳарбий хизматчилар мавжуд. Нигер қуролли кучлари ўтган йиллар давомида бир неча ҳарбий тўнтаришларда иштирок этган, энг охиргиси 2010 йилда бўлган. Нигер Қуролли Кучлари Франция ва АҚШ билан узоқ йиллик ҳарбий ҳамкорлик тарихига эга. 2013 йил ҳолатига кўра, Ниамейда АҚШнинг дрон базаси жойлашган.
Нигернинг маъмурий бўлинмалари
Нигер 7 та минтақага ва битта пойтахт округига бўлинган. Бу ҳудудлар 36 та департаментга бўлинган. Ҳозирги вақтда 36 та департамент турли типдаги коммуналарга бўлинган. 2006 йил ҳолатига кўра, 265 та коммуналар, жумладан шаҳар коммуналари, қишлоқ коммуналари, кам аҳоли яшайдиган жойларда ва асосан яшамайдиган чўл ҳудудлари ёки ҳарбийлар учун маъмурий постлар мавжуд эди.
Этник гуруҳлар
Мустамлака давридан мерос бўлиб қолган француз тили расмий тил ҳисобланади. Бу тилда, асосан, расмий Ғарб таълимини олган ва маъмуриятда хизмат қилувчи одамлар иккинчи тил сифатида сўзлашади. Нигер 1970 йилдан бери Франкофония мамлакатлари халқаро ташкилотининг аъзоси ҳисобланади.
Нигерда ўнта тан олинган миллий тиллар мавжуд: араб, боудум, фулфулде, гурме, хауса, канури, зарма ва сонгҳай, тамашек, тассавак, тебу. Ҳар бир тилда, биринчи навбатда, у билан боғлиқ бўлган этник гуруҳ биринчи тил сифатида сўзлашади. Ҳауса ва Зарма Сонгай биринчи ёки иккинчи тил сифатида бутун мамлакат бўйлаб кенг тарқалган.
Дин
Нигер дунёвий мамлакат бўлиб, давлат ва диннинг бир-биридан ажралиши 2010 йилги Конституциянинг 3 ва 175-моддалари билан кафолатланган. Диний эркинлик шу Конституциянинг 30-моддаси билан ҳимояланган. Минтақада 10-асрдан бери кенг тарқалган Нигер халқининг маданияти ва урф-одатларини асосан ислом дини шакллантирган. 2012 йилги аҳолини рўйхатга олиш натижаларига кўра, 99,3% аҳоли ислом динига эътиқод қилади.
Нигерда Ислом
Нигердаги мусулмонларнинг асосий қисми суннийлар, 7 фоизи шиалардир. Ислом ҳозирги Нигер ҳудудига 15-асрдан бошлаб Ғарбда Сонгай империясининг кенгайиши ҳамда Мағриб ва Мисрдан савдогарларнинг таъсири билан кириб келган. Туарегларнинг шимолдан келиши, 17-асрда Канем-Борну империясидан узоқ шарқий воҳаларни қўлга киритиш билан якунланди.
Нигердаги мусулмонларнинг катта қисми моликий суннийларидир.
Зарма ва Хауса ҳудудларига 18-19-асрларда сўфий тариқатлари, айниқса Сокото халифалиги (ҳозирги Нигерия) катта таъсир кўрсатган. 19-асрда Шимолий ва Шарқий Нигерда, шунингдек, Сокото халифалиги таъсирида бўлган ҳудудларда Қодирийя сўфийлик тариқатлари ҳам кенг тарқалган.
Нигер қонун билан ҳимояланган дунёвий давлат бўлиш анъанасини сақлаб қолган. Динлараро муносабатлар жуда яхши деб ҳисобланади ва мамлакатнинг кўп қисмида анъанавий равишда амалда бўлган ислом шакллари бошқа динларга нисбатан бағрикенглик ва шахсий эркинликка чекловлар йўқлиги билан ажралиб туради.
Ҳукумат динни тўғридан-тўғри молиялаштирмайди ва қонуний жиҳатдан диний амалиётдан ажратилган. Бироқ ҳукумат томонидан мусулмон радиоси вазирлиги каби мусулмонларга йўналтирилган бир қанча дастурлар, 1982 йилда Сайдаги Нигер Ислом университетини ташкил этиш учун 18,5 миллион АҚШ доллари ажратилган.
Ҳукумат мусулмонларнинг байрамлари, шунингдек, насронийларнинг иккита байрамини дам олиш куни этиб белгилаган.
Нигер давлати ҳақида қизиқарли фактлар
Давлат ўз номини худди шу номдаги дарёдан олган.
Мамлакат ҳудудининг 80% га яқинини Саҳрои Кабир чўли эгаллайди, шунинг учун мамлакат ҳудудининг атиги 20% ида аҳоли яшайди.
Нигер дунёдаги энг ёш аҳолига эга мамлакат бўлиб, ҳар иккинчи аҳоли ўн беш ёшдан кичикдир.
Туғилиш даражаси бўйича бу мамлакат дунёда биринчи ўринда туради. Бу ерда ўртача бир аёлдан етти нафар бола туғилади.
Асфальт Нигерда фақат йирик шаҳарларнинг марказларида учрайди.
Бу ерда темир йўл умуман йўқ.
Бу давлат бошқа миллатлар Нигер деб аташади. Маҳаллий аҳоли ўз давлатини «Наиже» деб атайди ва «Нигер» сўзи уларга ҳақоратли эшитилади.
Нигер шимолида деярли ҳеч қандай дарахт ўсмайди.
Шаҳарлардан ташқарида, Нигердаги уйларнинг аксарияти лойдан қурилган ва томлари сомон билан ёпилган.
Нигердаги масжидлар
Катта масжид ёки Агадез катта масжиди — Нигернинг Агадез шаҳридаги масжид. 16-асрда қурилган масжид ёғочдан қурилган бино бўлиб, 27 метрли ноодатий минораси билан машҳур. Нигернинг диққатга сазовор жойи ҳисобланган масжид 2006 йилдан бери ЮНEСКОнинг Бутунжаҳон мероси объектлари рўйхатига киритилган.
Буюк масжиднинг тарихи Султон Илисаван ҳукмронлиги остидаги Аир султонлигининг пойтахти бўлган Агадез шаҳрининг тарихи билан чамбарчас боғлиқ. Масжид 16-асрнинг бошларида қурилган. Масжидни қуриш ташаббуси 16-асрнинг биринчи ярмида Агадезда яшаган Закариё исмли маҳаллий уламога тегишли дейилади. Ҳозирги минора 1844 ёки 1847 йилларда реконструкция қилинган ёки қайта қурилган. Жанубий зал ва Ғарбий зал 1977 йилдан 1978 йилгача қурилган. Бинонинг охирги кенгайтирилиши 1999 йилда жанубда янги аёллар зали очилиши билан амалга оширилди. 1960 йилда Нигер мустақилликка эришгандан сўнг, Агадез Буюк масжиди катта рамзий аҳамиятга эга бўлган диққатга сазовор жойга айланди.
Ливиянинг марҳум раҳбари Муаммар Қаззофий Муҳаммад алайҳиссаломнинг мавлид кунларини нишонлаш учун Агадезга тез-тез ташриф буюриб турган.
Яама масжиди
1962 йилда Нигернинг Тахуа минтақасидаги Яама қишлоғида Судан-Соҳилий меъморий услубида қурилган.
Ҳатто 1960 йилда тугаган 60 йилдан ортиқ давом этган француз мустамлакасидан кейин ҳам бу ҳудуд ҳайратланарли даражада ташқи таъсирлардан четда қолган. Қишлоқ аҳолиси жоме масжидини қуришда анъанавий усуллардан фойдаланишга қарор қилишди. Ушбу иншоот хом ғиштдан қурилган бўлиб, кейинчалик тўртта бурчак миноралари билан ёнма-ён жойлашган марказий гумбаз ўрнатилган. Масжид қурилишига ҳар бир қишлоқ аҳли ҳисса қўшган; кимдир ер участкасини туҳфа қилган, кимдир сув ташиган, кимдир қурувчиларни озиқ-овқат билан таъминлаган ва ҳоказо.
Ниамей жоме масжиди
Нигернинг Ниамей шаҳрида жойлашган масжид. У 1970 йилларда қурилган. Шаҳардаги энг катта масжид Ислом хиёбонида жойлашган. Қурилиш Ливия давлати ҳисобидан молиялаштирилган. У юқоридан пастгача 171 қадамли минорага эга.
Ёқуб Умар тайёрлади
